فلسفه ارتباطات

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی به نقل از خبرگزاری ایرنا ریشه لاتین ارتباط - Communicare به معنی مشترک بودن یا در تعامل بودن است. این واژه که ریشه‌های واژه‌شناختی هندواروپایی دارد، فراتر از آن مرتبط با واژه‌های عمومی و اجتماعی و یک کنش گرد هم آوردن را تداعی می‌کند. مفهوم ارتباط از عصر پیشاسقراطی در غرب حضور داشت و درمورد آن بحث می‌شد اما با توسعه جوامع باسواد ارتباطات به یک محصول بدل شد که می‌توان آن را ذخیره، توزیع و به منزله منبعی برای تحلیل، نقد و سازمان‌دهی سیاسی استفاده کرد. همچنین ارتباطات را می‌توان در اصل گنجینه‌ای از سنت دانست.

در اروپا پیش از عصر چاپ از سنت دینی با حفظ خط و تقدیس واژه‌ها برای مقاصد آموزشی محافظت می‌شد. پس از پیدایش چاپ، ارتباطات به یک منبع نمادین مهم در تغییر اجتماعی تبدیل شد. در سده‌های بعد از 1450 میلادی اروپا در زندگی اجتماعی تغییرات بسیار مهمی را تجربه کرد که در آن ارتباطات نقش بسیار مهمی داشت. در عصر مدرن، ارتباطات به منزله یک وجه مشترک زندگی همگانی عمل می‌کند. همچنین ارتباطات به عنوان یک حوزه نوین و میان‌رشته‌ای با دیگر حوزه‌های علوم انسانی از جمله فلسفه مرتبط است.

معرفی نویسنده

ولفگانگ دونزباخ دانشمند ارتباطات آلمانی بود که در رشته علوم ارتباطات، علوم سیاسی، قوم‌شناسی و جامعه‌شناسی در دانشگاه یوهانس گوتنبرگ در ماینتس تحصیل کرد. وی تا 1990 میلادی در مسئولیت‌های مختلفی در مؤسسه روزنامه‌نگاری در JGU Mainz فعالیت داشت. وی میان سال‌های 1991 و 1993 به عنوان استاد در انستیتوی جامعه‌شناسی ارتباطات و روان‌شناسی در دانشگاه آزاد برلین به تدریس پرداخت و سپس به عنوان استاد مؤسس مؤسسه علوم ارتباطات در دانشگاه فنی درسدن منصوب شد.

وی همچنین مدتی استاد مهمان لومپارد در مرکز مطبوعاتی جوآن شورنشتاین در دانشگاه هاروارد بود. دونزباخ پس از بازنشستگی در مارس  2015 میلادی تا زمان مرگ در درسدن تدریس می‌کرد و رئیس هیئت‌مدیره مدرسه بین‌المللی درسدن بود. از دیگر آثار مهم وی به غیر از فلسفه ارتباطات می‌توان به ارتباطات توسعه (دانشنامه موضوعی بین المللی ارتباطات) اشاره کرد، این کتاب مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دانشنامه در حوزه ارتباطات است که ترجمه آن به شکل موضوعی در چندین جلد انجام شده است. این دانشنامه آخرین نظریات و تحقیقات در حوزه‌های مختلف ارتباطات را به شکل کامل و مناسب تدوین کرده است.

معرفی مترجم

احسان شاه‌قاسمی که ترجمه فلسفه ارتباطات را انجام داده در 1357خورشیدی در شهر رستم استان فارس متولد شده است. او توانست مقطع دکتری در رشته علوم ارتباطات دریافت کند و استادیار گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران شود. وی مؤلف چند کتاب به زبان انگلیسی و فارسی در حوزه ارتباطات و یکی از مترجمان فعال در این رشته به شمار می‌رود؛ از جمله آثار او می‌توان به فهم صنایع رسانه‌ای، پیشرفت‌های جدید در بازاریابی آنلاین، سایه‌نویسی و اخلاق اصالت، فرهنگ شهرت، فهم نظریه رسانه و فیلسوفان بدکردار اشاره کرد. همچنین شاه‌قاسمی در عرصه بین‌المللی مقالات و  کتاب‌های مختلفی را تألیف کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان از «بازیگران آنلاین چگونه گستردگی خشونت را می‌بینند»، «ایرانی‌ها از نگاه آمریکایی‌ها»، «میدان سلبریتی در ایران» و ده‌ها مقاله دیگر در ژورنال‌های برجسته ارتباطات نام برد. وی بر این باور است که روزنامه‌نگاری تنها با خبر خواندن، سینما رفتن، رمان خواندن، کافه‌نشینی و... محقق نمی‌شود. بلکه باید بر تاریخ رسانه‌ها، فلسفه رسانه، روش تحقیق و دستیابی به یافته‌ها و مبانی نظری این حوزه تسلط داشت. این را باید دانشگاه به دانشجویان ارتباطات آموزش دهد و در پس این داده‌ها و اطلاعات است که روزنامه‌نگار خود به خود متولد می‌شود.

معرفی کتاب و نکات مثبت آن

فلسفه ارتباطات (دانشنامه موضوعی بین المللی ارتباطات 2) عنوان اثر مهمی است که به قلم ولفگانگ دونزباخ  Wolfgang Donsbach و با ترجمه احسان شاه‌قاسمی در 546 صفحه و در 1398خورشیدی منتشر شده است. این اثر که از سوی انتشارات علمی و فرهنگی روانه بازار شد به 55 عنوان آموزنده می‌پردازد. از جمله این عناوین می‌توان به زیباشناسی، رولان بارت، علم شناختی، ارتباطات: تعریف‌ها و مفهوم‌ها، ارتباطات: تاریخچه‌ ایده‌، نظریه و فلسفه ارتباطات، ارتباط‌شناسی، برساخت‌گرایی، عقلانیت‌گرایی انتقادی، نظریه انتقادی، نظریه کاشت، مطالعات فرهنگی، فرهنگ: تعریف‌ها و مفهوم‌ها، علم سایبرنتیک، قیاس در برابر استقراء در برابر استنباط فرضی، گفتمان، پژوهش امیک در برابر اتیک، داستان، تحلیل کارکردی، ژانر، هابرماس، یورگن، تأویل‌شناسی (هرمنوتیکس)، علم ایده‌نگار در برابر علم قانون‌نگار، اطلاعات، علم اطلاعات، اینیس، هارولد، تعامل، تعاملی بودن، مفهومِ، بینا-رسانگی، علایق معرفتی، لاسول، هارولد دی، لازارسفلد، پاول اف، زبان‌شناسی، لیپمن، والتر، مک‌لوهان، مارشال، معنا، رسانه، نظریه رسانه، وجه انتقال و چندوجهی‌بودن، مدل‌های ارتباطات، عینیت در علم، پارادایم، پدیدارشناسی، نظریه پسااستعماری، پسامدرنیسم و ارتباط، عمل‌گرایی (پراگماتیسم)، روان‌شناسی در فرآیندهای ارتباطی، اصالت واقعیت(رئالیسم)، اصلاح و بهبود، نشانه‌شناسی، ساختارگرایی، تعامل نمادین، نظریه نظام‌ها، متن و بینامتنیت و تفهّم در برابر تبیین اشاره کرد. لازم به ذکر است که مقالات این کتاب را استادانی از دانشگاه متروپولیتن لندن، دانشکده سلطنتی علوم کتابداری در انگلیس و دانشگاه‌های پنسیلوانیا، استنفورد، کنتاکی و... در آمریکا نگاشته‌اند و بخش‌هایی دیگر از این مقالات را نیز پژوهشگران مستقل تألیف کرده‌اند.

با توجه به عناوین این کتاب می‌توان دریافت که نویسنده مجموعه‌ای از نظریه‌های متعدد فلسفی را به صورت مقاله‌های مجزا آورده است و در حقیقت افرادی که نظریه‌هایشان آورده شده، چهره‌های صاحب‌نام در عرصه فلسفه رسانه و ارتباطات به شمار می‌روند که نگرش‌های خود را در قالب آینده‌ای متفاوت برای مطالعه پژوهشگران این حوزه عرضه کرده‌اند و وجود این نظریه‌های گوناگون خود یکی از مهم‌ترین مزایای این کتاب محسوب می‌شود. همچنین این کتاب با مطرح کردن تازه‌ترین مفاهیم علوم ارتباطات در جهان، منبعی ارزشمند، برای اهالی رسانه است. البته باید خاطرنشان کرد که این کتاب به خاطر مفاهیم به‌روز و مدرن در زمینه علوم ارتباطات، بیشتر یک کتاب تخصصی به شمار می‌رود.

منابع

1- برای اطلاع بیشتر درمورد مفاهیم و کاربرد ارتباطات ر. ک فلسفه ارتباطات، ولفگانگ دونزباخ، ترجمه احسان شاه‌قاسمی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1398، ص27-32