از نبود ماشین تحریر تا درخواست وقت اضافه برای ترجمه‌

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی، در بخش پیشین سندهایی در ارتباط با کتابِ فاخر تخت جمشید، تألیف اریک فردریش اشمیت مورد بررسی قرار گرفت. اثری که نسخۀ انگلیسی زبانِ آن در شیکاگو و به صورت مجموعه‌ای سه جلدی منتشر شده بود؛ اما در ایران این مجموعه در قالب یک جلد و از سوی انتشارات فرانکلین عرضه شد. 

در این بخش از مرور اسنادِ کتاب تخت جمشید، دو نامه‌ را مورد بررسی قرار داده‌ایم که میان مترجم و انتشارات فرانکلین رد و بدل شده است. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، پس از توافقات اولیه همایون صنعتی‌زاده و بنگاه ترجمه و نشر برای انتشار کتاب تخت جمشید، عبدالله فریار (1289-1363 ش) به عنوان مترجم معرفی شد. 

فریار تحصیل‌کردۀ رشته آموزش و پرورش از دانشگاه کلمبیا بود و بیشترِ زمان را به دلیل شغلش در پاکستان اقامت داشت. او با سازمان ملل متحد همکاری می‌کرد و مدتی هم رئیس ادارۀ اطلاعات آن سازمان بود. نامه‌های فریار به انتشارات فرانکلین عموما سربرگ «مرکز مطالعات اقوام متحده کراچی» را دارد. او در یکی از این نامه‌ها به تاریخ 23 ژوئن 1958 (2 تیر 1337) خطاب به همایون صنعتی‌زاده می‌نویسد:

«دوست عزیزم؛ ترجمه متجاوز از نصف کتب تخت جمشید را به وسیلۀ پست سفارشی هوائی حضور مبارک تقدیم می‌دارم. نود صفحه متن کتاب باقی‌مانده که به سرعت مشغول اتمام آن هستم.»

فریار پس از تعارفات مرسوم ابتدای نامه، درخواست چهار ماه زمانِ اضافه برای رساندن باقی ترجمۀ کتاب را کرده است:

«برای ترجمه این نود صفحه و زیرنویس اشکال و تصاویر تقریباً چهارماه وقت لازم است. استدعا دارم قرارداد مربوط به این کتاب را چهار ماه دیگر تمدید بفرمائید.»

مترجمِ تخت جمشید در جایی دیگر از این نامه، به نبود دستگاه برای ماشین کردنِ متن اشاره کرده است؛ این چند جمله به قلم عبدالله فریار در کنار بخش‌های دیگرِ این نامه خود حکایتی است از پدید آمدن اثری سترگ در روزگاری که امکانات ارتباط، اندک شباهتی به دوران کنونی نداشت.

«حالا که قسمت عمده کتاب ترجمه شده، مشکلات مربوط به پیدا کردن کلمات مناسب برای اصطلاحات فنی مرتفع شده و ترجمه به سرعت بیشتری جریان دارد- متأسفانه بنده وسیله ماشین کردن ترجمه را در اینجا ندارم. اگر یک نسخه اضافی از متن ماشین شده را برای بنده بفرستید تصحیح کرده خدمتتان ارسال میدارم. استدعا دارم وصول ترجمه را به بنده اطلاع دهید. با تجدید مراتب ارادت»

احتمالاً وقتی که عبدالله فریار در یک روز تابستان از سال 1337 خورشیدی، نامۀ خود را ممهور به تمبر پست پاکستان کرد و به تهران فرستاد، فکر نمی‌‌کرد پاسخش در روزهای آغازین پاییز دریافت شود. در این مدت او بر روی ترجمۀ صفحات باقی ماندۀ تخت جمشیدِ اشمیت متمرکز بود. 

در 8 مهر 1337 علی‌اصغر مهاجر به جای همایون صنعتی دست به قلم شد و برای عبدالله فریار چنین نوشت:

«متأسفانه در پاسخ نامه 23 ژوئن شما تأخیر بسیار شده و علت هم گرفتاری‌های فراوان آقای صنعتی و مسافرت 52 روزه اینجانب به خارج از ایران بود.»

با این حال او فرض را بر  جریان داشتن کار ترجمه از سوی فریار گذاشت و مهلت باقی مانده را تا 23 اکتبر تعیین کرد. یعنی چهار ماه از ابتدای تیر 1337. آنچه در ادامه می‌خوانید، نشان از اطمینان کاملِ ناشر به تعهد مترجم برای تکمیل کار دارد.

«به هر حال آن مقدار ترجمه را که التفات فرموده تایپ شده و حاضر برای طبع است. همانطور که مرقوم فرموده‌اید، سرکار تا 23 اکتبر (چهارماه از تاریخ نامه 23 ژوئن شما) فرصت دارید که مابقی ترجمه را ارسال فرمایید. تقاضا دارم ترجمه‌ها را طوری بفرستید که حتما تا 23 اکتبر به دست ما برسد.»

داستان طبع کتاب تخت جمشید در روزهای بعد باز هم واکاوی خواهد شد و اسناد دیگری از این اثر مهم پیش روی مخاطبان قرار خواهد گرفت. گفتنی است که انتشارات علمی و فرهنگی طبع جدید کتاب فاخر تخت‌ جمشید را پس از حدود نیم قرن در شمایلی تازه و فاخر منتشر کرده است و به زودی از در مراسمی از آن رونمایی خواهد کرد.