داستانِ ترجمۀ ناتمام «تخت جمشید»

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی، در قسمت‌های قبل، به اسناد کتاب تخت جمشید و مکاتبات مترجم و انتشارات پرداخته شد و گفتیم که عبدالله فریار فرایند ترجمه کتاب را از سال 1336 کلید زد. این فرایند نهایتاٌ در پایان آبان 1337 به عرضۀ نسخۀ اولیه ترجمه از سوی فریار انجامید. اما پیش از آنکه بخواهیم به تکمیل این فرایند بپردازیم بهتر است تا داستانی کوتاه از این مسیر نیز روایت شود. 

در سال 1334 قراردادی میان احسان یارشاطر نمایندۀ بنگاه ترجمه و نشر و همایون صنعتی‌زاده نمایندۀ نشر فرانکلین منعقد شد که پایۀ ترجمه و انتشار کتاب تخت جمشید بود. اما به نظر می‌رسد پیش از انتخاب عبدالله فریار برای مترجمی، بخش‌هایی از این اثر را فرد دیگری ترجمه کرده بود. اثبات این ادعا را می‌توان به این نامۀ علی‌اصغر مهاجر به تاریخ 21 مهرماه 1336 ارجاع داد. مهاجر در این نامه به فریار پیشنهاد داده تا ترجمۀ قبلی اثر را مرور کند؛ او در این نوشته از فردی به نام دکتر کاووسی نام برده است و اشارۀ او به پیشینه مترجم قبلی تنها به همین جا ختم می‌شود. 

به‌طوری که خاطر عالی مستحضر است، قبلاً مقداری از کتاب پرسپولیس توسط آقای دکتر کاووسی ترجمه شده است. چون تصور می‌رفت که سرکار ممکن است مایل به خواندن متن این ترجمه باشید، عیناً برای ملاحظه ارسال گردید. 

برای یافتن ریشۀ این موضوع باید کمی به عقب‌تر رفت. دو نامه در سال 1335، تصویر نسبتاً واضح‌تری از این موضوع ارائه می‌دهد. نامۀ نخست به تاریخ 9 آبان 1335 است؛ از سوی انتشارات فرانکلین به چاپخانۀ بانک ملی ایران. آن‌طور که از این نامه بر می‌آید، بخش‌هایی از کتاب از جمله تصاویر و لوحه‌ها، برای حروف‌چینی به این چاپخانه داده شده بود. متن نامه به شرح زیر است: 

خواهشمند است دستور فرمائید/ 205 فقره شرح تصاویر مربوط به کتاب تخت جمشید را طبق نمونه پیوست با حروف 16 آلمانی حروف‌چینی نموده و نمونه التفات فرمایند. همچنین دقت فرمایند کلمات لوحه‌ها که با حروف 12 سیاه می‌باشد جدا از شرح تصاویر نمونه داده شود. 

اما مشخص نیست که در ادامه چه اتفاقی رخ می‌دهد که در دومین نامه به تاریخ 24 آبانِ همان سال، ناشر از چاپخانه خواسته که حروف‌چینی لغو شود. 

پیرو نامه مورخ 35/8/6 مربوط به حروف‌چینی و چاپ شرح زیر تصاویر کتاب پرسپولیس خواهشمند است از ادامه حروف‌چینی نمونه‌های ارسالی خودداری فرمائید. 

آن‌طور که از این نامه‌ها بر می‌آید، ترجمۀ قبلی تنها منتهی به زیرنویس عکس‌ها و لوحه‌ها بوده است. صفحات در دست انتشار نیز تنها نمونه‌هایی بوده که برای بررسی بیشترِ ناشر در حال آماده‌سازی بوده است. 

با وجود این فراز و فرود اما بارِ انتشار این کتاب بر زمین نماند؛ هرچند مسیر انتشار این کتاب با وجود تکمیل ترجمۀ آن تا آبانِ 1337، همچنان ناهموار ماند. در قسمت‌های بعد بیشتر به داستان انتشار و آماده‌سازی این اثر فاخر و حواشی آن خواهیم پرداخت. 

در پایان گفتنی است که پس از نیم‌ قرن کتاب فاخر تخت جمشید در ذیل پروژه‌های ویژۀ انتشارات علمی و فرهنگی در آستانۀ بازانتشار است.