7 مهر روز بزرگداشت عارفی ناشناخته

7 مهر به نام این عارف بزرگ «روز بزرگداشت شمس تبریزی» نام‌گذاری شده است. به همین مناسبت نگاهی خواهیم داشت به کتاب «اندیشه و زبان در مقالات شمس» اثر جواد مرتضایی.

محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی، ملقب به شمس‌الدین، یا شمس تبریزی (زاده 582 - درگذشته 645 هجری قمری) از صوفیانِ مسلمان  مشهور سدهٔ هفتم هجری است. سخنان وی را که در مجالس مختلف بر زبان آورده، مریدان گردآوری کرده‌اند که به نام «مقالات شمس تبریزی» معروف است. از زندگی شمس تبریزی و احوال شخصی او تا آنگاه که مقالات شمس کشف شد خبر مهمی در دست نبود. قدیمی‌ترین مدارک دربارهٔ شمس تبریزی، ابتدانامه سلطان ولد و رساله سپهسالار است که گفته «هیچ آفریده‌ای را بر حال شمس اطلاعی نبوده چون شهرت خود را پنهان می‌داشت و خویش را در پرده اسرار فرو می‌پیچید». در کتاب مقالات اگر چه شمس تبریزی به شرح احوال و معرفی پیشینه خود نپرداخته‌است اما می‌توان او را از میان توصیفات و خاطرات بازشناخت، توصیفاتی که او به مناسبت‌های گوناگون دربارهٔ افراد و اقوال مطرح می‌کند. اما نام شمس عمدتاً برای مخاطبان ایرانی در کنار مولانا آشنا می‌آید. و شاید مشهورترین داستان از زندگی او برای این مخاطب دیدار با مولانا و تحولی باشد که در نگرش او به جهان ایجاد کرد.

 کتاب «اندیشه و زبان در مقالات شمس» اثر جواد مرتضایی است و در سال 1389 با 242 صفحه از سوی انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسیده است. این کتاب کوشیده است با خوانش و دقت در مقالات شمس تصویری از زندگی، احوالات، اندیشه‌ها و زبان شمس تبریزی را به مخاطبان خود عرضه کند.
در پشت جلد این کتاب می‌خوانیم:
«شمس تبریزی از جمله نوادر روزگاران است که با طلوع خد در قرن هفتم هجری و آشنایی با حضرت حضرت مولانا جلال الدین «رتخیز ناگهان» جان و جهان وی گشت و «آتشی در بیشه اندیشه‌ها» برافروخت که شعله‌هایش هنوز و همیشه سرکش و سوزان است. این کتاب کوششی است برای آشنایی علاقه‌مندان عرفان ایرانی و دوستداران شمس با گوشه‌هایی ار اندیشه‌هایی ناب و شگفت این اعجوبۀ تبار انسانی و برخی ویژگی‌های زبانی وی».

این کتاب که در پنج فصل صورت‌بندی شده است در ابتدا به شرحی از زندگی و احوالات شمس تبریزی پرداخته و سپس در ساحتی تخصصی به مسئلۀ مقالات، زبان و بلاغت شمس و بررسی آن پرداخته است. در این بخش مولف، مقالات را جز به جز و از منظر ادبی مطالعه و بررسی کرده و نگاهی نیز به تفسیر و تاویل‌های آیات و احادیث نیز داشته است. این بخش برای مخاطبان تخصصی زبان و دستور زبان فارسی بسیار کارآمد است زیرا نحو بیان و بلاغت مقالات را از جهت افعال، قیدها، صفت‌ها، نوع به کارگیری حروف اضافه، تمثیل، تشبیه و انواع استعاره‌ها، ساختار جملات و... به همراه مثال‌های کارآ بررسی کرده است.
پس بررسی تفصیلی زبان و شیوه بلاغت مقالات شمس مولف به سراغ محتوای مقالات و اهم موضوعات و دیدگاه‌های شمس رفته است و سپس در فصلی جداگانه تعریض‌های او را به سایر عرفا و بزرگان با عنوان «نخوت درویشی شمس» آورده است.
در پایان نیز برخی از واژگان و ترکیبات نادر و اصطلاحات عرفانی را به ضمیمه منابع و نمایه آورده است.
این کتاب با قیمت 5500 تومان در بازار نشر موجود است.