قراردادی بین سیمین دانشور، همایون صنعتی‌زاده و جلال آل احمد

سیمین دانشور متولد 8 اردیبهشت 1300 و درگذشتۀ 18 اسفند 1390 است. مترجم و داستان‌نویس شهیر معاصر ایرانی که توانایی ادبی مستقلش زیر سایۀ شهرت همسر، جلال آل احمد، قرار نگرفت و جایگاه آثارش به این منزله نادیده گرفته نشد. از سیمین دانشور در مقام نخست‌زن ایرانی یاد می‌کنند که به شکل مدرن، داستانی به زبان فارسی نوشت. اثر ممتاز داستانی سووشونِ او از معدود داستان‌های ایرانی است که به زبان‌های متعدد دنیا برگردانده شده است. سیمین دانشور علاوه بر داستان‌نویسی دستی هم بر آتش ترجمه داشت و آثار گوناگونی از جرج برناد شاو، چخوف، ناتانیل هاثورن، دیل کارنگی و آلن پیتون و ... را به فارسی برگرداند. از جملۀ این برگردان‌ها و در زمرۀ چندتای اول می‌توانیم به ترجمۀ اثری از ویلیان سارویان به نام کمدی انسانی یا پیک مرگ و زندگی اشاره کنیم. این کتاب نخست‌بار در سال 1333 به همت مؤسسه انتشارات فرانکلین و همایون صنعتی‌زاده و با سرمایه‌گذاری دو کتابخانۀ دانش و کتابفروشی ابن‌سینا منتشر شد.

مطابق سند قرارداد برجای‌ماندۀ این کتاب در مرکز اسناد انتشارات علمی و فرهنگی، قرارداد ترجمۀ این کتاب در هفدهم فرودین همان سال (1333) بین همایون صنعتی‌زاده به نمایندگی از مؤسسۀ انتشارات فرانکلین و سیمین دانشور منعقد شده است. از نکته‌های توجه‌برانگیز این سند تاریخی امضای جلال آل احمد در دو روز بعدِ تنظیم قرارداد در جایگاه شاهد قرارداد است. مطابق تعهدات قرارداد سیمین دانشور پذیرفته است که در مدت زمان کوتاهی (تا حدود سه‌ماه بعد یعنی 10 تیر همان سال) نسخۀ نهایی ترجمه را تحویل ناشر دهد. از دیگر نکته‌های جالب ذکر شده در سند، عبارت افزودۀ سیمین دانشور به خط خود در پایین قرارداد است. دانشور در این یک خط در ضمن بندی که توضیح می‌دهد هزینه‌های دوباره‌کاریِ غلط‌گیری در زمان چاپ در چاپ‌خانه بر عهدۀ مترجم خواهد بود، می‌افزاید: «این نوع مخارج اگر تا 10 درصد کارمزد ترجمه نرسد بعهدۀ ناشر و در غیر آن صورت مازاد ده درصد بر عهدۀ مترجم است. سیمین دانشور» معلوم است که چانه‌زنی‌ای در این باره بین دانشور و صنعتی‌زاده روی داده است و توافق افزوده‌ای بین طرفین در این زمینه حاصل شده است.

باید افزود که ترجمۀ این اثر آن‌قدرها که باید توفیق حاصل نمی‌کند و چاپ دوم آن که قرار بود 62 سال بعد، یعنی در سال 1395، به همت انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شود، نیز ناکام می‌ماند.

با وجود این دو سال بعد از انتشار نسبتاً ناکامیابِ فرانکلین از منظر فروش، یعنی در سال 1335، کتاب به دست انتشارات خوارزمی هم منتشر می‌شود که انتشاری موفق‌تر است و در سال‌های 1357 و 1380 و 1399 سه‌بار تجدیدچاپ می‌گردد.

در ذیل اصل سند تاریخی این قرارداد را که در سه برگه به امضای همایون صنعتی‌زاده، سیمین دانشور و جلال آل‌احمد در تاریخ 17 فروردین سال 1333 رسیده، ملاحظه می‌کنید.