در میان اسنادی که در مجموعۀ انتشارات علمی و فرهنگی تجمیع شده است و بناست موزهای از آنها برپا شود، اسناد مربوط به هر کتاب تفکیک شدهاند و شامل یادگارها و موارد جالب توجهی هستند. دورۀ کتابهای «تاریخ تمدن» ویل دورانت از مهمترین آثار مجموعه انتشارات است که ترجمه و نشر و فروش آن، سالها پیش به دست بزرگان این مجموعه انجام شده است و تا امروز ادامه دارد؛ این دورۀ سیزده جلدی در مقام کتب مرجع در بسیاری از کتابخانههای سراسر کشور موجود است و همچنان نیز نیاز به آن وجود دارد. علاوه بر کتابخانههای عمومی و دانشگاهی افراد زیادی نیز علاقهمندند دوره یا جلدی از این مجموعه را در کتابخانۀ شخصی خود داشته باشند. اکنون با رونمایی تدریجی از این اسناد میتوانیم روند ترجمه، قراردادها، تعاملات، شیوههای مختلف عرضه و فروش این کتاب را مشاهده کنیم و این مشاهده بخشی از تاریخ همین کتاب است. تاریخِ کتابهای مرجع تاریخ.
طبق این اسنادی که سخنش رفت مجموعه کتابهای تاریخ تمدن ویل دورانت در سالهایی با کوپن پیشفروش میشده است. پیش از آنکه ترجمۀ همۀ مجلدات تمام شود به صورت تکجلدی و بعداً به صورت دورۀ سیزده جلدی به بازار عرضه میشد. به دلیل وجود محدودیت امکانات و همچنین تلاش برای توزیع مناسب و عادلانۀ این اثر ارزشمند از سال 1368 تا سالهای اول دهۀ هفتاد با کوپن پیشفروش میشد.
ابتدا در روزنامههای کثیرالانتشاری مثل اطلاعات و سلام و چند مجله، خبر پیشفروش درج میشد و سپس متقاضیان با واریز وجه، که در آن سالها 42 هزار و دویست ریال بود، ارسال فیش واریز و تهیۀ کوپن و گاهی ضمیمه کردن تقاضانامه و مدارک شناسایی یا تحصیلی یا شغلی درخواست خریدشان را به انتشارات اعلام میکردند.
انتشارات نیز از میان متقاضیان، فهرست واجدان شرایط را تهیه و به مراکز توزیع و فروش ابلاغ میکرد. نگاهی به اسامی افراد و سازمانها و کتابخانههایی که برای تهیۀ این کتاب درخواست داده بودند خالی از لطف نیست؛ از جذابیتهای بررسی این اسناد تکثر مشاغل و تحصیلات افراد متقاضی است. در میان آنها سطوح مختلفی از سواد دیده میشود؛ دانشجویان مقاطع مختلف، آموزگاران آموزش و پرورش، محصلان و مدیران سطوح دولتی و خصوصی.
همچنین تنوع و تکثر ادیان و مذاهب نیز در میانشان مشهود است. حتی در میان این اسناد نامۀ شخص معلولی نیز وجود دارد که درخواست خود را بدون داشتن شغل یا معرفینامه ارسال کرده و امیدوار بوده است انتشارات علمی و فرهنگی با توجه به وضعیت او درخواستش را اجابت کند و لطف کتابخوانی را با او شریک شود.
این روزها به مناسبت چاپ جدید این مجموعۀ ارزشمند و عرضۀ آن به صورت پیشفروش و با تخفیف ده درصدی خوب است نظری به برخی از برگهای تاریخمند این رخداد بیندازیم.
نویسنده: زهرا زنگنه