به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی به نقل از روزنامه سازندگی مورخ 28 فروردین 1400، محــرم اوچــان در کتاب دولتهای علوی 60 دولتــی را معرفــی کرده که طرفدار و دلبسـتۀ اهلبیــت علیهمالسلام بودهانــد و در پنج بخش کتــاب دولتهای امام علی(ع) و امام حســن (ع)، دولتهای تأسیسشــده به دســت نــوادگان امام حسن (ع)، دولتهای تأسیسشده به دست نوادگان امام حســین (ع)، دولتهای شــیعه دوازدهامامی و دولتهای اسماعیلیمذهب سامان یافته است. چاپ نخســت دولتهای علوی در سال 2010 و چاپ دوم آن با کمی اضافات در سال 2012 به چاپ رسیده و از چاپ نخست تا زمان چاپ سوم که در سال 2014 انجام شد، نویسنده در پاسخ به انتقادها این کتاب را مورد بازنگری قرار داد. چاپ سوم نسبت به دو چاپ اول ساختاری متفاوت دارد و از نظر چاپ شکل و فرم کتاب نسبت به چاپهای اول و دوم تغییر کرده است. برخــی از دولتها قابل نقد هستند و برخی از انتقادات ذکر شــده اســت. دلیل برای انتخاب نام دولتهای علوی به این کتاب بدین قرار است: نخســت اینکه این دولتها از سوی سیدها تأسیس شــدهاند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حسن (ع) و امام حســین (ع) را علوی مینامند. بر اساس اسناد و منابع تاریخــی مرتبط با هویت علویــان آناتولی، علویان در آناتولی دولت را شــکل داده و نیز برخی از دولتها در این قلمرو به تأثیر از علویان بنیان گذاشته شــدهاند. برخی از دولتهای علوی نیز از ســوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنۀ تاریخی ظاهر شدهاند. علویان خارج از آناتولی نیز دولتهای خود را «علوی» معرفــی کردهاند. افزون بــر این در این کتاب، تمامی دولتهای هواخواه اهل بیت(ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بودهاند، گردآوری شدهاند. در این بررسی ابتدا به دولتهای علوی عرب پرداخته شــده و سپس به بررسی تمام دولتهایی که عموماً طرفدار اهل بیت (ع) و به طور خاص معتقد به شیعه دوازدهامامی هستند، پرداخته شده است. در این کتاب دولتها نه از منظر تاریخی، بلکه طبق برخی خصوصیات و ویژگیهای عقایدی تقسیمبندی شدهاند:
بخش اول: دولت امام علی و امام حسن(ع)، بخش دوم دولتهای نوادگان امام حسن(ع)، بخش سوم دولتهای نوادگان امام حسین(ع)، بخش چهارم دولتهای دوازدهامامی، و بخش پایانی دولتهای اسماعیلی. در این کتاب همچنین گاهشماری مفصل (درباره دولتهای علوی) آورده شده است. افزون بر این همراه با اسناد تاریخی مختلف، در بخش پایانی کتاب، تصاویری رنگی درباره دولتهای علوی درج شده است.
جامعیت تاریخی و شمول گسترده
اهمیت کتاب بیش از هر چیز در جامعیت تاریخی و شمول گســترده تنوعات و افتراقات میان دولتها و دســتهبندی مذهبی اســت؛ به گونهای که میتــوان آن را دایرهالمعارفــی مختصــر در موضوع مذکور دانســت. نویســنده شصت دولت علــوی را از عثمانی تاکنون از علویان آناتولــی تا علویان عرب و ســایر دولتهای دوســتدار اهل بیت (ع) را بر محور ارادت و محبت اهل بیت (ع) گردآوری و بررسی کرده اســت. این کتاب بهویــژه از نظر پرداختن به تنازعات میان عثمانی و صفویان در ایران برای خوانندگان واجد اهمیت است. بخش اول کتاب اختصاص به بررســی دولتهای امام علی (ع) و امام حســن (ع) دارد. در این بخــش افزون بر ذکر والیان امام علــی (ع) و امــام حســن (ع)، دولت امیر مختار نیز معرفی شــده اســت. بخش دوم کتاب اختصاص به بررســی دولتهایی دارد که توســط نوادگان امام حسن (ع) تأسیس شدهاند. اولین دولت بررسیشده «ادریسیان» هستند که توســط ادریس یکم در سال 789 تأسیس شــده و «ولیله» را به عنوان پایتخت خــود برگزیدند. در ادامۀ ایــن بخش دولت علویان طبرستان بررسی شده است. این دولت علویان طبرستان امیرنشینی از سلالۀ اهلبیت بود که در طبرســتان بنیان نهاده شد. امرای این دولت از نسل امام حسن (ع) بودند و اسالم را در حاشیۀ جنوبی دریای خزر ترویج کردند. این دولت در سال 929 توسط سامانیان منقرض شد. رِسیها و حمودیان دو دولت دیگری هســتند که در این بخش معرفی و بررسی شدهاند. در بخش ســوم کتاب دولتهای تأسیسشــده توســط نوادگان امام حسین (ع) بررســی شدهاند. در ایــن بخش تنها یک دولت معرفی شــده و آن هم «سادات قوامی» بودند که در بخــش کوچکی از مازندران دولت کوچکی بنیان نهادند. این دولت طی سالهای 1359 تا 1596 به مدت 237 سال حکومت کرد و سرانجام به دســت صفویان نابود شد. بخش چهارم کتاب که بخش عمدهای از کتاب را به خود اختصاص داده، دربارۀ دولتهای شیعه دوازدهامامی استت. دُلَفیان، حمدانیان، آلبویه، کاکوییان، امیرنشین سیسیل، مزیدیان، تنوخیان لاذقیه، بنیعُقَیل، ساری سلتوق، امیرنشین منکوجکیان، علویان در دورۀ آل ارتق، اتابکان لر کوچک، دولت بنی نصر، مقریزیان، ذوالقدریان، سربداران، آققویونلوها، صفویان، دولت قاجار و... دولتهایی هستند که در این بخش معرفی شدهاند.
بخش پایانی کتــاب اختصاص بــه دولتهای اســماعیلیمذهب دارد که در این بخش دولتهای فاطمیــان، قرمطیــان، دولت الموت و ... بررســی شــدهاند. در پایان کتاب گاهشمار دولتهای علوی آورده شــده و همچنین اسناد، ســکهها، پرچمها و نقشــهها و نظامیان این دولتها به دســت داده شده است. نویســنده در مقدمۀ کتاب دربارۀ دلایل انتخاب عنوان آن نوشته است: «نخست اینکه این دولتها از سوی سیدها تأسیس شدهاند؛ زیرا تمامی محافل، نسل امام حســن (ع) و امام حســین (ع) را علوی مینامند. بر اساس اســناد و منابع تاریخی، علویان در آناتولی دولت تشکیل داده و نیز برخی از دولتها در این قلمرو به تاثیر از علویان بنیان نهاده شــدهاند. برخی از دولتهای علوی نیز از سوی اجداد علویان امروزی آناتولی در صحنه تاریخ ظاهر شدند. علویان ِ خارج از آناتولی نیز دولتهای خود را «علوی» معرفی کردهاند. به علاوه در این اثر، تمامی دولتهای هواخواه اهل بیــت (ع) که پیرو دوازده امام یا مذهب اسماعیلیه بودند، گردآوری شدهاند. دلایل دیگری هم میتوان به موارد فوق افزود اما به نظر میرسد همین اندازه برای پاسخگویی به انتقادات کافی باشد.» اوچان دلیل اصلی انتخاب نام دولتهای علوی در ایــن اثر را ابراز عشــق و محبت ایــن دولتها به ائمه معصوم (ع) و تصدیق این امر از ســوی مورخان ذکر کرده است. وی در این زمینه گفته است: «قصد نداشتم فقط دولتهای شیعه دوازدهامامی را علوی بنامم زیرا دولتهای علوی دیگری وجود داشــتند که شـیعه دوازدهامامی نبودند اما به اهلبیت احترام میگذاشتند. به ویژه اینکه فاطمیان دولتی بسیار بـزرگ و قدرتمند بنیان نهـاده بودند و صرفنظر از سیاستهایشان، آشــکارا به طرفداری از اهلبیت برخاسته و نام خود را از حضرت فاطمه (س) برگرفته بودند. امــا آنها به جای امام موســی کاظم (ع)، به امامت اسماعیل، پسر بزرگ امام جعفر صادق (ع) و نوادگان اسماعیل اعتقاد داشتند.»
دفاع از شاه اسماعیل
طی سالهای اخیر، برخی نویسندگان مقالات و کتبــی افتراگونه دربارۀ شــاه اســماعیل خطایی، فرمانروای صفوی و از پیران علوی، منتتشر کردهاند. نویسنده این مسئله را هم مد نظر قرار داده و با تحقیق گســترده دربارۀ شاه اسماعیل و دولت صفوی نشان داده اســت که نویسندگانی که قصد جسارت به شاه اسماعیل را دارند، به جای نوشــتن تاریخ، در واقع اعتقادات و دیدگاههای شـخصی خـود را بر زبان میآورند. یکی از اهداف نویسنده در این کتاب، نشان دادن طبع شــاعری برخی از سلاطین است. به ویژه وجهه شاعری شاه اسماعیل که با تخلص «خطایی» شعر میسرود و یکی از بزرگترین شاعران عصر خود بود. با این حال حملات به شــاه اسماعیل به عنوان یکی از بزرگترین شاعران عصر خود نباید مایه تعجب شــود؛ زیرا برخی از نویسندگان حامی عثمانی برای منزه کردن سلطان ســلیم یاووز که به خونخواری و ظلم شهرت داشــت، تنها راه چاره را در اتهام زدن به شاه اسماعیل میبینند. به اعتقاد نویســنده دولتهای علوی از تاریخ 789 میلادی شروع میشوند. در این تاریخ، ادریس، از نوادگان امام حســن (ع)، دولت تشــکیل داد و در مراکش امروزی به عنوان دومین دولت رقیب مسلمان برای عباسیان ظاهر شـد. وقتی ادریس در مراکش دولت برپا کرد، امام موســی کاظم (ع) در قید حیات بود. از این روز فرمانروایان دولت ادریسیان، به جای عنوان خلیفه، با لقب «امیر» شناخته میشــدند. بنابرایــن پژوهش علویــان در شکلگیری بسیاری از دولتهای سنیمذهب هم نقش داشتند. برای مثال نقش علویان در تشکیل دولت رمضاناوغلوها در کتاب مطرح شده است. به علاوه، اکثریت مطلق طریقت اخوت، که هنگام بنیان گرفتن دولت عثمانی و قدرتمند شدن دولت سلجوقی نقشی اساسی را عهدهدار شـدند، از علویــان بودند. حتی برخی از ســنن طریقت اخوت امروزه نیز از سوی علویان اجرا میشود. در منابع علوی به دوستی اَخی ائورن، بنیانگذار طریقت اخوت با حاج بکتاش ولی اشاره میشود. همچنین برخــی دیگــر از منابع مینویســند که اَخی ائورن همان ملانصرالدین اســت. بعضی از باورهای طریقت اخوت بر بکتاشیگری تأثیر گذاشته اســت. اگر به «ولایتنامه» حاجی بکتاش ولی نظر کنید، منظور را بهتر خواهید فهمید. ذکر این نکتــه جالب توجه خالی از اهمیت نیســت که لطیفههای بکتاشیان به ســخنان طنزآمیز ملانصرالدین (اَخی ائورن ولی: خواجه نصیر خویی) بســیار شباهت دارد.
برای خرید این کتاب روی اینجا کلیک کنید.