25 اردیبهشت 1400
0
امروز روز بزرگداشت فردوسی است. کسی که با تلاشی به وسعت عمرش، از زبان و فرهنگ فارسی پاسداری کرد و کاری کرد که این دو گوهر نغز (یعنی زبان و فرهنگ فارسی)، «از باد و باران نیابد گزند».
فردوسی گفته است:
بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی
او در تفاخری منصفانه، از تلاشی که برای حفظ زبان کرده است می‌گوید اما اگر همچنان بخواهیم دقیق به این موضوع نگاه کنیم می‌توانیم کسانی را که به هر نوع در حفظ و انتشار شاهنامه تلاش کرده‌اند همراه و همدلِ فردوسی دانست؛ از کاتبان و نسخه‌نویسان تا مصححان و منتقدان. چراکه آنها نیز تلاش کردند نگهبان و پاسدار شاهنامه‌ای باشند که خود محافظ و نگهدار زبان فارسی است.
پرویز اتابکی از سنخ همین همراهان و همدلان است. او در سال 1370 نامه‌ای دربارۀ شاهنامۀ ژول مول به انتشارات می‌نویسد که اگرچه شاید لحن نامه، خوشیِ و لطافت ِدستخط بسیار زیبای او را ندارد، اما می‌توان دلسوزی‌اش را دربارۀ حفظ این اثر ملی و نگرانی در هرچه بهتر چاپ شدنش از کلمه‌کلمۀ این نامه به‌خوبی دریافت.
بسمه تعالی
70/11/26
جناب آقای دکتر همایونپور
سرپرست محترم بخش فرهنگی
توقیراً پیرو مذاکرات امروز و ارائۀ طرح قراداد تألیف متممی بر شاهنامۀ ژول مول شامل: جدول اصلاحات و شرح واژگان و نام‌ها و جای‌ها به استحضار می‌رساند:
1- کاری که در نظر دارند نسبت به چاپ حروفچینی جدید ژول مول با مقابله با نسخه‌های چاپی و خطی دیگر انجام پذیرد، اصطلاحاً تصحیح است. منتهی تفاوت در نحوۀ انعکاس موارد تصحیح‌شده (یا پیشنهاد تصحیح) در متن یا پابرگ یا به صورت تعلیق در مجلدی جداگانه است. آیا این تحقیق و متعاقب آن، تصحیح دستمزدی مرسوم و عرفی دارد یا خیر؟
2- اکنون که قصد حروفچینی شاهنامۀ ژول مول در میان است، آیا رواست همان متن سرشار از غلط، پس از یکصد و اندی سال با حروفچینی تازه منتشر شود؟ و هیچ تصرفی که درخور نام و رسالت این سازمان فرهنگی وابسته به وزارت علوم و آموزش عالی است در آن به عمل نیاید؟ و اگر قصد تغییری در پیش است، منحصر به رسم‌الخط و اصلاح اغلاط چاپی به وسیلۀ نسخه‌پرداز باشد؟ این امر بستگی به سیاست انتشاراتی سازمان دارد، اما بنده وظیفۀ خود می‌داند به استحضار برساند که تشخیص و تمیز غلط چاپی و حتی رسم‌الخطی از غلط اصولی و ماهوی، در صلاحیت و توان علمیِ نسخه‌پرداز نیست (3 صفحۀ پیوست نمایانگر نمونه‌ای از دو نوع غلط مذکور است). به طوری که ملاحظه می‌فرمایند ناگزیر باید شاهنامۀ ژول مول از این لحاظ به تمامی بررسی شود و این دو نوع غلط تفکیک گردد، پاره‌ای در متن معمول و پاره‌ای به جدول احاله داده شود. این کار نیز خود همان تصحیح است و همان پرسش بند 1 را پیش می‌آورد که آیا این کار مطلوب است یا نه؟ و اگر مطلوب است مأجور است یا خیر؟
3- اگر قصد انعکاس اصلاحات اصولی و ماهوی در شاهنامۀ ژول مول در میان نباشد، (نه به صورت تغییر متن و نه قید وجه صحیح در پابرگ و نه وضع ستاره یا توک در متن و ارجاع به تعلیقات کتاب متمم جداگانه) آیا درست است که این تصحیحات به صورت جدولی جداگانه در کتابی به عنوان متمم بیاید و از خوانندگان انتظار رود که یک‌یک آنها را در نسخه‌های خود، دستی تصحیح کنند؟ یا احتمالا رندی فرصت‌طلب تصحیحات مذکور را که نتیجۀ کار محقق و کوشش این سازمان است در متن اعمال کند و به نام خود به چاپ برساند؟ قطعاً پاسخ منفی است.
بنابراین چاپ و نشر متن ژول مول با تصحیح اغلاط چاپی و تغییر رسم‌الخط و وضع ستاره بر موارد درخور تصحیح اصولی و ماهوی با چاپ کتاب متمم، شامل اصلاحات پیشنهادی، ملازمه دارد و بایستی توأم شود. بدیهی است که میزان دستمزد هر یک از این دو نوع کار: تصحیح (صرف نظر از نحوۀ انعکاس آن) از یک طرف و تألیف شرح واژگان و نام‌ها و جای‌ها از طرف دیگر متفاوت است و بر پایۀ عرف و عدالت مقرر خواهد شد.
با تقدیم احترام و مسئلت توفیق خدمت
پرویز اتابکی
چیزی به گشایش موزه و مرکز اسناد انتشارات علمی و فرهنگی نمانده است. درهای این موزه و مرکز اسناد پس از افتتاح و در صورتی که کرونا امان دهد، برای بازدید عموم باز خواهد بود.
نویسنده: مصطفی فرهنگی
ورود / عضویت
