بسیاری از مخاطبان انتشارات علمی و فرهنگی نام مجموعه تاریخ تمدن ویل دورانت را شنیدهاند و با آن آشنایی دارند. فرایند ترجمه این مجموعۀ ارزشمند از میانۀ دهۀ سی شمسی آغاز شد و در ابتدای دهۀ چهل این فرایند به ترجمۀ جلد سوم از این مجموعه یعنی دورۀ «قیصر و مسیح» رسید. ترجمۀ این مجموعه را حمید عنایت، علیاصغر سروش و پرویز داریوش انجام دادهاند. در سند اول نجف دریابندری از کند کردن فرایند انتشار کتابها برای مدتی خبر داده است و سند دوم هم ایرادهایی ویرایشی است که حمیدعنایت از اثر در دست ترجمه خود گرفته و پیش روی دریابندری قرار داده است.
چهارم تیرماه 1341
جناب آقای حمید عنایت
مقداری از ترجمۀ «قیصر و مسیح» که ارسال فرموده بودید رسید، بسیار متشکریم.
چاپ کتاب را چون میترسیدیم خبرهامان تَه بکشد اندکی کند کرده بودیم. اکنون با خیال راحتتری کار را ادامه خواهیم داد. منتظر دریافت باقی ترجمه هستیم.
ارادتمند
نجف دریابندری
بیست و چهارم آبان ماه 1341
دوست گرامی آقای دریابندری
پس از عرض سلام
این داستان کتاب مستطاب «قیصر و مسیح» گویا پایان ندارد. هرچه بیشتر آن را میخوانم، اغلاط تازهتر و ناخوشتری در آن به چشمم میآید و من در عجبم که چگونه چنین اغلاطی از زیر چشم تیزبین شما گذشته است.
برای نمونه چند فقره دیگر از اغلاط را ذکر میکنم.
صفحه سطر نادرست درست
374 16 تمهیداتی را تمهیداتی را که
321 6 خرد خرند
321 6 آورد آورند
323 2 سرداری بلندپایه کشورداری بلندپایه
تصدیق میکنم که ممکن است گناه چنین غلطهایی بر گردن حقیر باشد، اما به گمان دیدهای که «(ناخوانا)» را ناهنجار بیاید باید چنین خطاهایی را نیز کشف کند!
امیدوارم این همه تصدیق را ببخشید
ارادتمند:
حمید عنایت