خلبان جنگ، از «فروغ» تا «اقدس» یغمایی

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی کتاب خلبان جنگ یکی از آثار شناخته شدۀ آنتوان دو سنت‌ اگزوپری است. او در این اثر که نخستین‌بار در سال 1942 منتشر شد، تجربۀ ماه‌ها پرواز خود را در شرح مأموریتی هراس‌آور بر فراز شهر آراسِ فرانسه خلاصه می‌کند. خلبان جنگ در سال 1348 خورشیدی مورد توجه اقدس یغمایی، استاد دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد قرار گرفت و او این اثر را ترجمه کرد. اما داستان انتشار این کتاب در آغاز دچار اتفاق ناخواست و جالبی شد که در ادامه آن را مرور می‌کنیم. 

در تاریخ 22/ فروردین/ 1348 کریم امامی در نامه‌ای که خطابش به فروغ یغمایی است، خبر می‌دهد: 

با کمال خوشوقتی به اطلاع می‌رساند که ترجمۀ شما از کتاب «خلبان جنگی» سنت اگزوپری برای نشر در سری انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی پذیرفته شده است. پیوست پیش‌نویس قرارداد ترجمۀ آن را خدمتتان می‌فرستم ملاحظه کنید. اگر شرایط آن را می‌پسندید، لطفاً آن را پاراف کرده، به ما باز گردانید تا ترتیب عقد قرارداد قطعی و نشر ترجمۀ سرکار داده شود. 

کمتر از یک ماه بعد در تاریخ 12/اردیبهشت/1348 کریم امامی اینبار به پیوست نامه‌ای که خطابش به اقدس یغمایی است، نسخه‌ای از قرارداد اصلی را ارسال می‌کند تا روند تولید کتاب شروع شود. 

فرایند انتشار کتاب خلبان جنگ بیش از یک سال به طول انجامید و اگرچه قرار بود در مهر 1349 آماده شود، نهایتاً در ابتدای سال 1350 عرضه شد. در تاریخ 29/شهریور/1349، اقدس یغمایی در نامه‌ای که سربرگ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه مشهد را دارد، از کریم امامی می‌خواهد 10 جلد از کتاب را مطابق قرار داد برایش بفرستد. 

چون ترجمۀ کتاب خلبان جنگ با ترجمۀ اینجانب تا اول مهرماه 49 منتشر می‌شود، همانطور که قبلاً تقاضا کرده بودم، خواهش دارم عددی بر ده جلد کتابی طبق قرارداد برای بنده میفرستید، پنجاه جلد دیگر نیز (با رعایت تخفیف) ارسال بفرمایید تا بتوانم به همکاران و آشنایان هدیه کنم. 

او البته اشاره‌ای نکرده که چرا یک بار فروغ یغمایی خطاب شده و بار دیگر اقدس یغمایی؛ سکوت او شش ماه بعد و هم زمان با توزیع کتاب به غافل‌گیری‌اش منجر شد.

در تلگرافی که به تاریخ 14/اردیبهشت/1350 از دانشکده مشهد به دفتر انتشارات فرانکلین رسیده و البته تاریخ امضای آن 18/فروردین/1350 است، موضوع اشتباه در درج نام مترجم دیده می‌شود:

فوتی است
تهران-کتاب جیبی-جناب آقای افکاری
نام مترجم خلبان جنگ به‌جای اقدس/ فروغ چاپ شده. تکلیف چیست؟
دانشکده ادبیات/اقدس یغمایی

کریم امامی چهار روز بعد از دریافت این سند در تلگرافی نوشته که تصور می‌کرده فروغ، نام مطبوعاتی اقدس یغمایی است و همان روز هم نامه‌ای مفصل خطاب به اقدس یغمایی فرستاده است:

بار دیگر از اشتباهی که در مورد نام سرکار رخ داده است پوزش می‌طلبیم. این اشتباه در حدی که به مؤسسه مربوط می‌شود یک سهو ساده-مثل یک غلط چاپی-نیست. در آن تعهد وجود دارد. چرا؟ برای آنکه از همان ابتدا که نسخۀ ماشین شدۀ ترجمۀ کتاب «خلبان جنگ» به دستمان رسید به نام «فروغ» را روی آن دیدیم. شاید «فروغ» را شما ننوشته بودید و دوستان واسطه نوشته بودند ولی در هر حال نام «فروغ یغمایی» روی آن بود، و به همین دلیل بود که پیش‌نویس قرارداد ترجمۀ کتاب و نامه‌ای که به پیوست آن خدمتتان تقدیم گردید (به تاریخ 1347/1/27) به عنوان «سرکار خانم فروغ یغمایی» نوشته شده بود. 

کریم امامی در جایی دیگر از این نامه به جبران این موضوع اشاره کرده است: 

حالا که تلگرام سرکار ما را به خود آورد است، لطفاً بفرمایید که آیا «فروغ» از نام‌هایی که شما به کار می‌برید نیست و احیانا و قطعا نام شخص دیگری است و آیا رها کردن قضایا به حال خود برای سرکار قابل تحمل است یا قابل تحمل نیست؟

اقدس یغمایی نیز در پاسخ به نامۀ کریم امامی با ذکر این مورد که مایل نیست به انتشارات خسارت وارد شود، دو راه را پیشنهاد کرد: 

با تشکر از محبت شما در پاسخِ نامۀ شمارۀ 2470، به‌اطلاع می‌رساند که اینجانب با توجه به اینکه مؤسسه انتشارات فرانکلین یکی از بنیان‌گذاران چاپ کتاب مدرن در ایران می‌باشد و همیشه کوشیده است کتاب را با قیمت ارزان در اختیار مردم قرار دهد، به هیچ وجه مایل نیستم خسارتی متوجه آن گردد و از طرف دیگر با وجود اینکه تا به‌حال هیچ مقاله یا کتابی با امضاء «فروغ یغمایی» منتشر نکرده‌ام، مطمئن هستم این اشتباه نتیجۀ تصادف محض بوده است. بنابراین یکی از این دو راه را پیشنهاد می‌کنم:
1-    روی جلد کتاب قسمت نام مترجم سیاه شود و نام «اقدس یغمایی» نوشته شود.
2-    نوار باریکی بالای صفحۀ اوّل کتاب ملحق شود و اشتباه روی جلد تذکر داده شود. 

در نهایت انتشارات فرانکلین از دو پیشنهاد اقدس یغمایی فراتر رفت و با چاپ مجدد و اصلاح شدۀ جلد کتاب، تعهد خود را نسبت به انتشار صحیح و رعایت حقوق مترجم نشان داد؛ امری که در سطر به سطرِ پاسخی که کریم امامی به اقدس یغمایی داده، به چشم می‌خورد. 

نامۀ سرکار شک ما را به یقین مبدل ساخت که اشتباه کرده‌ایم و حالا باید جبران کنیم تصمیم بر این است که جلد و صفحۀ عنوان کتاب تجدید چاپ گردد و این کار را هرچه زودتر خواهیم کرد. بنابراین پنجاه جلد اضافی مورد درخواست سرکار را نیز پس از اصلاحات تقدیم خواهیم کرد. 
آقای افکاری سلام می‌رسانند.