داستان تولد کتاب تخت‌ جمشید

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی، کتاب تخت جمشید، اثر اریک فریدریش اشمیت، یکی از ارزنده‌ترین و نفیس‌ترین کتب تاریخی راجع به مجموعه تخت جمشید است که نخستین بار در ایالت شیکاگو آمریکا و سپس در ایران از سوی انتشارات فرانکلین منتشر شد. مذاکرات برای دریافت حق انتشار و آغاز فراینده ترجمۀ این کتاب از سال 1334 آغاز شد.

بر اساس اسناد موجود در گنجینۀ اسناد انتشارات علمی و فرهنگی، در تاریخ 28 شهریور 1334، همایون صنعتی‌زاده نسخه‌ای از این کتاب را به بنگاه ترجمه و نشر کتاب تحویل داد. تصویر زیر سند دریافت این کتاب است. 

در تاریخ پنجم اسفند 1334 قرارداد انتشار این کتاب میان همایون صنعتی‌زاده و احسان یارشاطر بسته شد. برخی از بندهای این قرارداد چنین است:

1- مؤسسه تعهد می‌نماید که بر طبق نمونۀ کتاب چاپ شیکاگو، تصاویر چاپ شده را روی کاغذ نمونه و همین کاغذ برای چاپ متن فارسی و جلد ساخته شده در ممالک متحده آمریکا را در تهران تحویل ناشر دهد. 
2- ناشر از کتاب مزبور تعداد پانصد نسخه (/500) سفارش می‌دهد. 
3- هزینۀ ترجمۀ فارسی اثر به‌عهدۀ مؤسسه بوده، اما متن ترجمه فارسی آن باید باید از نظر صنعت و درستی ترجمه {مورد} موافقت ناشر قرار بگیرد. 
4- بهای خرده‌فروشی اثر سه هزار ریال (/3000) خواهد بود مگر اینکه به توافق طرفین در آن تغییری داده شود. 
5- در ازای واگذاری کاغذ و تصاویر چاپ شده /500 نسخه از اثر موضوع این قرارداد، ناشر مجموعاً مبلغ نهصد هزار ریال (/900000 ریال) به طریق زیر به مؤسسه خواهد پرداخت:
الف- مبلغ بیست هزار ریال (/20000 ریال) هنگام امضای قرارداد.
ب- مبلغ یکصد هزار ریال (/100000 ریال) هنگام تحویل ترجمۀ کتاب. 
ج- مبلغ پنجاه هزار ریال (/50000 ریال) هنگام کتاب چاپ شده. 

پس از عقد این قرارداد، ناشر برای یافتن مترجم نیز وارد عمل شد و در اردیبهشت سال 1336، عبدالله فریار را که آن زمان در پاکستان اقامت داشت، برای ترجمۀ این اثر شایسته دید. در بخشی از یک نامه‌ به تاریخ هشتم اردیبهشت 1336 که امضای علی‌اصغر مهاجر پای آن قراردارد می‌خوانیم: 

«مؤسسه در نظر دارد که کتاب پرس‌پولیس را ترجمه کند و پس از مذاکره قرار شد به جنابعالی مراجعه کنیم تا در صورت تمایل اقدام به ترجمۀ آن بفرمائید. قطعاً این کتاب به نظر سرکار رسیده و اطلاع وافی از کم و کیف آن دارید. در آخرین نامۀ خود مرقوم داشته‌اید که در پاکستان وقت بیشتری برای پرداختن به ترجمه دارید. لذا خواهشمند است نظر خود را در این‌باره اعلام بفرمائید تا ترتیب کار از هر جهت داده شود.» 

اندکی بعد از این سند قرارداد میان مترجم و انتشارات به امضا رسید که تصویر آن در ادامه آمده است. نکته جالب آنکه در یکی از بندهای قرارداد درباره کارمزد مترجم چنین می‌خوانیم:
«کارمزد بابت ترجمۀ اثر مبلغ یکصد و بیست هزار (120000) ریال تعیین می‌گردد و به ترتیب زیر پرداخت خواهد شد: 
سه چهارم هنگام تحویل ترجمۀ رضایت‌بخش و یک چهارم مابقی پس از عودت آخرین نمونۀ چاپخانه به طور غلط‌گیری شده.»

گفتنی است در روزهای آینده اسنادی دیگر از این کتاب ارزشمند که شامل مکاتبات مترجم و ناشر است را از نظر شما مخاطبان خواهیم گذراند.