نگاهی به یک وظیفۀ شهروندی مغفول

به گزارش روابط عمومی انتشارات علمی و فرهنگی به نقل از خبرگزاری ایرنا کتاب «جامعه‌شناسی کنش محیط زیستی؛ تفکیک پسماندهای خانگی از مبدا» که از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است، تلاش دارد تا اهمیت تفکیک پسماندهای خانگی از مبدا را در چرخه اقتصاد، سلامت و محیط زیست برجسته سازد؛ وظیفۀ شهروندی مهم و اثرگذاری که البته با غفلت و عدم آموزش همراه است.

انسان بیش از هر موجود دیگری در کره زمین پسماند تولید می‌کند. پسماندها به مشکلی برای محیط زیست تبدیل شده به سرعت پیامدهای اجتماعی پیدا می‌کنند. مدیریت پسماندها –بالاخص در بخش خانگی- عمیقا کنشی محیط زیستی است. کاهش تولید پسماند، تفکیک پسماندها در مبدأ، بازیافت و استفاده مجدد از محصولات بازیافتی همگی کنش‌های محیط زیستی، و تحت تأثیر عوامل اجتماعی است، به گونه‌ای که هر قدر مسئله پسماندها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، شناخت و تحلیل این کنش محیط زیستی مهم‌تر می‌شود.

صنعت بازیافت امروزه یکی از راهکارهای ایجاد انرژی افزوده و بهره وری بیشتر در جامعه به شمار می رود و هر روز اهمیتی بیشتر می یابد. از این راه انرژی و منابع طبیعی صرفه جویی می‌شوند و به جای استفاده از مواد خام برای تولید فرآورده ها از مواد بازیافتی استفاده می شود.

مسئله بازیافت و چگونگی دفع زباله های خانگی در چند دهه اخیر یکی از مهم ترین معضلات در مدیریت شهری بوده است. شهروندان با بی تفاوتی و بی توجهی به نقش های شهروندی کنش های متعهدانه ای در قبال زباله های خود ندارند و سعی می کنند که زباله را در نخستین فرصت از محل تولید آن دور کنند، بی آن که خود را ملزم به جدا سازی و تفکیک زباله خشک و تر و اقدام های بهداشتی کنند.

بر اساس آنچه مطرح شد تفکیک زباله و بازیافت آن از مقوله‌های مهم زیست محیطی و اقتصادی محسوب می‌شود که مانند همه رفتارهای اجتماعی آموخته و اجرا می شود و اولین گام درک اهمیت اجرای آن به عنوان یکی از رفتارهای عادتی شهروندان است.

کتاب جامعه شناسی کنش محیط زیستی؛ تفکیک پسماندهای خانگی از مبدا تالیف محمد فاضلی، معصومه اشتیاقی و محمد فکری که از سوی انتشارات علمی و فرهنگی روانه بازار نشر شده، تلاشی جامعه شناختی برای بررسی علل، ریشه ها و چالش‌های عدم تفکیک پسماند از مبدا در ایران و شهر تهران است.

این کتاب یکی از اجزای کنش محیط‌زیستی مرتبط با مدیریت پسماندهای خانگی، یعنی تفکیک از مبدأ را براساس مطالعه‌ای در شهر تهران بررسی و برای اولین‌بار به صورت منسجم عوامل متعدد مؤثر بر رفتار محیط‌زیستی تفکیک زباله از مبدأ را به زبان فارسی ارائه می کند و در مطالعه‌ای تجربی به بررسی سهم عوامل مختلف در پیشبرد این کنش محیط‌زیستی می‌پردازد و درنهایت ملاحظات اجرایی برای بهتر اجرا کردن طرح‌های تفکیک زباله از مبدأ را ارائه می دهد.

مؤلفان این کتاب که با زبانی پژوهشی و علمی‌ نگاشته شده است، محمد فاضلی عضو هیأت علمی‌دانشگاه شهید بهشتی و معصومه اشتیاقی و محمد فکری هستند. 

فاضلی جامعه شناسی است که بیشتر او را به دلیل مقالات و سخنرانی‌های مختلفی که به نقد سیاست‌ها در حوزه آموزش عالی، محیط زیست، حقوق شهروندی و توسعه داشته، سناخته می شود. وی که مولف کتاب هایی مانند شهر، حمل و نقل و زندگی روزمره، مصرف و سبک زندگی و مدیریت شهری و توسعه دانش شهری است از سال 1392 تا 1396 معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک و مدیر شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی بوده است.

معصومه  اشتیاقی دکتری جامعه شناسی و صاحب مقالاتی در حوزه مدیریت بحران و محمد فکری کارشناس ارشد جامعه شناسی است.

مولفان جامعه شناسی کنش محیط زیستی؛ تفکیک پسماندهای خانگی کتاب خود را در 4 فصل با عنوان‌های «مسئله اجتماعی پسماند و مدیریت آن»، «علوم اجتماعی و مدیریت پسماند»، «مدیریت پسماندهای خانگی در تهران» و «اصول کلی جلب مشارکت» تنظیم کرده و در انتهای کتاب «پیشنهادهایی اجرایی» را برای مخاطبان و مدیریت جامعه ارائه کرده‌اند.

در پیشگفتار این کتاب عنوان شده است: وضعیت محیط زیست ایران به طور کلی نگران کننده است، به حدی که حتی بدون داشتن شاخص ها و داده های دقیق، با صرف مشاهده هم می توان آن را احساس کرد. ایران در شاخص های جهانی محیط زیست نیز رتبه مناسبی ندارد. ایران در سال 1393 از لحاظ شاخص عملکرد محیط زیستی در جایگاه 83 و در حدود میانی کشورهای جهان قرار گرفت و امتیازش بری شاخص عملکرد محیط زیستی 51.08 از 100 امتیاز بود. رتبه ایران طی سالهای 1385 تا 1393 نوسان شدیدی داشت، به نحوی که در سال 1385 رتبه ایران 53 بودی ولی در سال 1393 به 114 رسید. ایران در شاخص ردپای اکولوژیکی نیز وضعیت مناسبی ندارد.

برجستگی کتاب جامعه شناسی کنش محیط زیستی؛ تفکیک پسماندهای خانگی از مبدا در این موضوع است که نویسندگان ضمن بررسی مطالعات مدیریت پسماند در ایران و خارج، برنامه‌های مدیریت پسماند در ایران و شهر تهران با روش‌های علمی ‌ارزیابی و تبیین شده است و نویسندگان به راهکارها و پیشنهادهایی برای مدیریت بهتر این مسئله رسیده‌اند.

نویسندگان، کتاب خود را به «نارنجی‌پوشان همه شهرهای ایران، زباله‌گردهای کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر، کارگران ایستگاه‌های تفکیک و زحمتکشان پسماندگاه‌ها» تقدیم کرده‌اند.

در بخشی از این کتاب با عنوان «وضعیت کارگران سوله» آمده است:

مجموع گفته ها نشان می دهد که شرایط کاری مناسبی بر کارگران سوله حاکم نیست؛ بیمه نیستند، ساعات کارشان بیشتر از ساعات کار قانونی است و امکانات و تجهیزات کار به طور مناسب در اختیار ایشان قرار نمی گیرد. به این نکته توجه داشته باشیم که خودِ کارگران اثر تمیز بودن و داشتن امکانات مناسب برای جلب مشارکت مردم را دریافته اند. در ضمن، مطالعات سازمانی نشان می دهد که کارگرانی با این وضعیت انگیزه های کمتری برای کار دارند. این گفته ها را باید در کنار گفته های مسئولان غرفه ها قرار داد که شرایط کارشان را نامناسب می دانستند تا بتوان به تصویر دقیق تری از وضعیت نیروی انسانی شاغل در طرح تفکیک زباله از مبدا دست یافت.

گفته های رئیس ادارۀ بازیافت نشان می دهد که کارگران در وضعیت اسکان مناسبی نیز نیستند: «ما به خاطر جا به جایی یک شبه از میدان... به این بیابان مشکلاتی داشتیم که یکی از آنها همین اسکان کارگری ماست. امسال دویست میلیون تومان بودجه گرفته ایم تا محل اسکان کارگری احداث کنیم و کارگران از این وضعیت نامناسب فعلی رهایی پیدا کنند» (ص.118 و 119).

کتاب جامعه شناسی کنش محیط زیستی؛ تفکیک پسماندهای خانگی از مبدا تالیف محمد فاضلی، معصومه اشتیاقی و محمد فکری با شمارگان هزار نسخه در 230 صفحه از سوی انتشارات علمی و فرهنگی در اختیار علاقمندان به کتاب قرار گرفته است.