نگاهی به غرلیات شمس و اشراقات معنوی

در گاه‌شمار ایران، هشتم مهر، روز بزرگداشت مولانا نامیده شده است. مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی، در ششم ربیع الاول سال 604 هجری در شهر بلخ چشم به جهان گشود. او سرایندۀ آثار ماندگاری چون مثنوی معنوی، دیوان شمس تبریزی است و همچنین آثارِ فیه‌مافیه، مجالس سبعه و مکتوبات را در کارنامۀ خود دارد. 

مولانا در زندگی خود تحت تأثیر مرشدش، شمس تبریزی قرار داشت و از همین روی مجموعۀ غزلیات، رباعی‌ها و ترجیع‌هایی را متأثر از دیدار با او و گاهی در خطاب او سرود. او این مجموعه را دیوان شمس تبریزی یا دیوان کبیر نام نهاد. نسخه‌های مختصر و کامل این دیوان، از قدیم نزد اهل ذوق رواج داشته و بارها در ایران به چاپ رسیده است. در فاصلۀ 1336 تا 1345، بدیع الزمان فروزان‌فر با بهره‌گیری از 12 نسخۀ قدیمی و مهم، این دیوان را به انتشار رساند؛ این دیوان در 10 جلد از سوی انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد. داستان اما به همین‌جا ختم نشد. حدود اواخر دهۀ 40 خورشیدی، استاد شفیعی کدکنی پیشنهاد انتشار مجموعه‌ای از غزلیات شمس را به انتشارات فرانکلین داد. این انتشارات که آن زمان در حال تدارک مجموعۀ سخن پارسی بود، با موافقت نجف دریابندری و کریم امامی، گزیدۀ غزلیات شمس را نیز به مجموعۀ سخن پارسی افزود. 

کتابِ غزلیات شمس، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی بلافاصله پس از انتشار مورد توجه جامعه دانشگاهی قرار گرفت. شفیعی کدکنی در نامه‌ای به تاریخ 13 اسفند 1351 و خطاب به کریم امامی می‌نویسد: 

«دستور فرمائید چاپ غزلیات شمس به‌صورت منظم‌تر و سریع‌تری دنبال شود که در شهریور 1352 در اختیار دانشجویان دانشکدۀ ادبیات باشد. بنده که متصدی درس آن هستم دو ترم است که مجبور می‌شوم بگویم درس را از فهرست درس‌ها حذف کنند چرا که متن لازم در اختیار نیست و دیگر از متصدیان کار شرمنده‌ام.» 

این اثر مهم در سالیانِ پیش از از انقلاب و حتی تا ابتدای دهۀ هفتاد از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر می‌شد، اما قرارداد حقوقی آن با فرانکلین بود. در ابتدای دهۀ هفتاد این قرارداد به انتشارات علمی و فرهنگی سپرده شد و کتاب با تجدید نظری از سوی استاد شفیعی کدکنی و زیر نامِ انتشارات علمی و فرهنگی به انتشار رسید. در دو دهۀ گذشته سیزده نوبت از این اثر منتشر شده است و هم اکنون این اثر ارزنده در 634 صفحه و با قیمت 40 هزارتومان در دسترس مخاطبان قرار دارد. 

دیگر اثر مرتبط با مولانا که از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است نیز «اشراقات معنوی» نام دارد که تألیف محمود امجد است. او از اساتید اخلاق و حوزه علمیه و همچنین از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی بوده است. اشراقات معنوی سیر کوتاهی است در نفی غیر که لُب قرآن کریم و معنی لا اله الا الله در مثنوی معنوی است و به مهمترین و عالی‌ترین مباحث توحیدی و بازتاب آن در مثنوی پرداخته است. این کتاب در 436 صفحه و به قیمت 9 هزارتومان در انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.