پرتره‌نگاری به روایت ایرنا

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، هنر نقاشی از قدیمی‌ترین انواع هنر است و شاید بتوان آغاز آن را از نخستین نگاره‌های غارنشینی برشمرد و در طول سالیان بسیار، سبک های مختلفی در این نوع هنری خود را معرفی کرده‌اند و هنرمندان بسیاری مبتکرانه به تاریخ نقاشی جهان غنا بخشیدند. 

از اوایل قرن 15 میلادی تغییرات بسیار بزرگی در تمام زمینه‌های فرهنگی به‌خصوص در هنر غرب به وجود آمد؛ انسان در نقاشی غرب با بینش جدیدی که در این دورۀ تاریخی به عنوان انسان‌گرایی مطرح شده بود تجسمی دوباره پیدا کرد، پرتره‌نگاری نیز بخشی از هنرهای تجسمی محسوب می‌شد که روایتگر و نشان‌دهندۀ چهرۀ انسان‌ها در طول سال‌ها تحول فرهنگ بشری بود.

نقاشی پرتره‌نگاری (Portrait painting) یکی از انواع نقاشی است که هدف آن تجسم بصری موضوع است، پرتره‌نگاری در قدیم بسیار شبیه به عکس‌های خانوادگی امروزی بوده است.

پرتره به نوعی تاریخ عمومی زندگی فردی را نه‌تنها به کسی که آن تاریخ را می‌داند، بلکه به بسیاری از افراد دیگر نمایش می‌دهد. پرتره‌نگاری تا به امروز بعضی از ویژگی‌های اساسی خود را حفظ کرده و بسیاری از کارکردهایش نیز دچار تغییر شده است، با این وجود تا اواخر قرن بیستم پرتره‌نگاری اصولاً پدیده‌ای غربی و بازتاب‌دهندۀ ویژگی‌های شخصی بود، به طوری که در بسیاری از دیگر فرهنگ‌ها این یک خصوصیت نامتعارف بوده است. با جهانی‌‍شدنِ فرهنگ غربی، پرتره‌نگاری دیگر محدود به دنیای غرب نمی‌شود و با گسترش جغرافیایی این فرهنگ، پرتره نگاری نیز دچار تغییرات در زمینه‌های متفاوت شده است؛ به گونه‌ای که امروزه پرتره‌ها در رسانه‌های گوناگونی ایجاد می‌شوند و اهداف متفاوتی دارند.

کتاب پرتره‌نگاری نوشتۀ شیرر وست، یکی از مهمترین آثار در این حوزه است که به تازگی به فارسی برگردانده شده است.

این اثر در 8 فصل با نگاهی دقیق به بررسی هنر پرتره‌نگاری پرداخته و در آن دقیق شده است، پرتره چیست؟ کارکردهای پرتره‌نگاری، قدرت و جایگاه، پرتره‌نگاری گروهی، مراحل زندگی، جنسیت و پرتره نگاری، سَلَف پرتره‌نگاری، پرتره‌نگاری و مدرنیسم و هویت‌ها عناوین این کتاب را شکل می‌دهند که هر کدام زیرعنوان‌های مختلفی را شامل می‌شوند.

این کتاب در کنار متن، 138 اثر هنری پرتره‌نگاری که نکات هنری مهمی در خود داشته‌اند را نیز تحلیل و در مواردی هنرمند صاحب اثر را نیز معرفی می‌کند، در بررسی نگاره‌های هنری این نکته نیز اهمیت دارد که می توان آثاری از از سال‌های نخست میلادی تا سال 2004 را در آن دید و این گونه تاریخ‌نگاری دقیقی از این گونۀ هنری به دست می‌دهد.

شیرر کارول وست، نویسندۀ این کتاب مورخ هنر، استاد دانشگاه بریتانیایی-آمریکایی است وی قبلاً معاون معاون دانشگاه شفیلد بوده و از اکتبر 2017 معاون دانشگاه ناتینگهام است. وست در مراسم اهدای افتخارات سال نو 2021 به دلیل خدمات آموزشی‌اش نشان امپراتوری بریتانیا (فرمانده والا مقام امپراتوری بریتانیا (CBE)) را دریافت کرد، این نشان به بریتانیایی‌ها و هر کسی که موفقیتی برای بریتانیا کسب کرده باشد، اهدا می شود.

در بخشی از این کتاب می خوانیم: 

«روش رایج دیگری که به وسیلۀ آن رهبری و قدرت در پرتره‌نگاری مورد دلالت قرار می‌گرفت، ترکیب پرتره‌نگاری با نقاشی تاریخی بود. نقاشی تاریخی - آنچه نظریه‌پرداز رنسانس لئون باتیستا آلبرتی «istoria» می‌نامد، به طور سنتی خدایان و قهرمانان را در حال انجام کردار نیک یا نمایش دلاوری‌های جسمانی و فضیلت‌های اخلاقی بازنمایی می‌کند. از آنجا که نقاشی تاریخی معمولاً دربارۀ افرادی در گذشته است، بنابراین بازنمایی این افراد نیز ناگزیر فرضی است و شباهت رئال پرتره‌نگاری اصولاً در تضاد با رسالت نقاشی تاریخی قرار می‌گیرد.

با این حال هنرمندان از ترکیب این دو ژانر راضی بودند و افراد زنده را در میان کاراکترهای تاریخی و حماسی به تصویر می‌کشیدند. بنابراین مرز میان افراد معاصر و قهرمانان جاودان یا قدیس‌ها تیره و تار می‌شد. این امر شیوه‌های رایج در هنر رنسانس ایتالیایی بود که در آن چهرۀ زنان و مردان اصیل به جای چهرۀ قدیسان و شهیدان قرار می‌گرفت و یا به شکل شاهدان لحظات مهم تاریخ مسیحیت ظاهر می‌شدند. نمونه ای برجسته از این دست فرسکوی گیرلاندایو از زندگی سنت فرانسیس در کلیسای کوچک ساستی در سانتا ترینتیا، فلورانس، است.

در این اثر زندگی سنت فرانسیس به شکل مجموعه شمایل نگارانه پیچیده ای روایت شده است، اعضای شناخته شده خانواده تورنابونی، حامیان کلیسا، نیز در آن حضور دارند که شاهد و درگیر در زندگی و معجزات فرانسیس هستند. آندرئا مانتینا از تکنیک تقریبا متفاوتی استفاده کرده است و بازنمایی شبه - تاریخی از خانواده گونزاگا را در فرسکواش که برای اتاق خواب اختصاصی شان در قصرشان در مانتوآ تهیه دیده بود، به نمایش گذاشته است.» (ص73)

کتاب پرتره نگاری، در 222 صفحه، با ترجمۀ مائده میرزایی عطاآبادی، به دست انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده است.